Στις 19 Φεβρουαρίου 1959, υπογράφηκε η συμφωνία Ζυρίχης από τους Αρχιεπίσκοπο Μακάριο ως εκπρόσωπο της ελληνοκυπριακής κοινότητας και τον Φαζίλ Κιουτσούκ ως εκπρόσωπο της τουρκοκυπριακής.
Οκτώ ημέρες πριν, είχε υπογραφεί η συμφωνία Λονδίνου από τους τότε πρωθυπουργούς της Ελλάδας Καραμανλή και της Τουρκίας Μεντερές.
Οι συμφωνίες, τερμάτιζαν την αγγλική κατοχή της Κύπρου μετατρέποντάς την σε ανεξάρτητο κράτος και καθόριζαν τη δημιουργία Συντάγματος.
Μεταξύ άλλων, προνοούσαν τα δικαιώματα κάθε εθνοτικής κοινότητας, την πολιτειακή οργάνωση καθώς και τη «Συνθήκη Εγγυήσεων». Σύμφωνα με αυτήν, εγγύητριες δυνάμεις του νεοσύστατου κράτους ήταν η Ελλάδα, η Αγγλία και η Τουρκία. Σε περίπτωση διασάλευσης της συνταγματικής τάξης, μία από τις τρεις δυνάμεις είχε το δικαίωμα μονομερούς επέμβασης μόνο εάν και εφόσον είχαν εξαντληθεί τα διαπραγματευτικά περιθώρια με τις άλλες δύο.
Αυτή η τελευταία πτυχή των συμφωνιών, στοίχισε στον ποιητή Γιώργο Σεφέρη τη συμμετοχή του στη διαπραγματευτική ομάδα.
Οι συμφωνίες βήμα προς βήμα από το ημερολόγιο του Σεφέρη
Τον Ιούνιο του 1956, ο Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας, τοποθέτησε τον Γιώργο Σεφέρη στη Διεύθυνση του Υπουργείου με αρμοδιότητα την Κύπρο.
Ο ποιητής με το φιλοκυπριακά του αισθήματα, πάντα προσπαθούσε να προωθήσει το θέμα της Κύπρου για τη διεκδίκηση των δικαίων του κυπριακού λαού.
Έτσι τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, πήρε μέρος στην αντιπροσωπεία της Ελλάδας με στόχο την προώθηση του ζητήματος της αυτοδιάθεσης του νησιού στον Ο.Η.Ε.
Ένα χρόνο μετά βρέθηκε στο Λονδίνο, ως πρέσβης πλέον της Ελλάδος.
Τελικά, παρ’ όλη την αγάπη του για την Κύπρο και τον αγώνα που έδινε για διεθνοποίηση του ζητήματος και επίλυσης του Κυπριακού, ο ποιητής δεν έλαβε μέρος στη διαπραγματευτική ομάδα.
Ο λόγος ήταν η έντονη διαφωνία του για το σημείο που όριζε ως εγγυήτρια δύναμη την Τουρκία. Στο ημερολόγιό του και στις επιστολές προς τη σύζυγό του, φαίνεται η απογοητευμένη στάση του.
Το 1958, έγραφε προς τη Μαρώ σε συνθηματική γλώσσα:
Ο ασθενής μπήκε στο χειρουργείο […] Τ’ απόγευμα είχα νέα από την Ελβετία· το παιδί χειροτερεύει· οι γιατροί της Αθήνας έκαμαν ασυγχώρητες ανοησίες… Είναι απίστευτο τι στραβομάρες μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι κι’ επειδή πήραν μια φορά τον κατήφορο, να επιμένουν να κατρακυλήσουν ώς τον πάτο. Τώρα δεν είναι απίστευτο να φέρουν το παιδί και εδώ (εντός των ημερών). Τους εδώ γιατρούς τους ξέρεις. Ο Θεός να βοηθήσει…
Στις 5 Φεβρουαρίου, μετά την άφιξη των Πρωθυπουργών Ελλάδας Κωνσταντίνο Καραμανλή και της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές, μαζί με τους υπουργούς Εξωτερικών Αβέρωφ και Ζορλού στη Ζυρίχη, έγραφε στο ημερολόγιό του:
«Καραμανλής-Αβέρωφ πάνε να συναντήσουν Ζορλού-Μεντερές Ζυρίχη· Ο,τι και να λένε νομίζω η νύμφη κουκουλώθηκε· δε λυπάμαι για τίποτε απ’ ό,τι έκανα – εύχομαι να μη λυπούμαι γι’ αυτούς».
Στις 15 Φεβρουαρίου 1959, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ’, έφτασε στο Λονδίνο.
Στο αεροδρόμιο τον υποδέχτηκε μόνο ο Σεφέρης. Ο Αβέρωφ είχε αποφύγει να πάει μαζί του.
Οι πιέσεις που δέχτηκε ο Μακάριος για υπογραφή των συμφωνιών ξεκίνησαν αμέσως. Ο Σεφέρης σημείωνε με πίκρα και αηδία: «…Ο Ζορλού επέμεινε: να τεθεί ο Μακάριος ενώπιον των ευθυνών του· να μην του επιτραπεί να γυρίση στην Κύπρο. Άθλιο θέαμα Ελληνοτούρκων εναντίον Μακαρίου – Όποιος και να ‘ναι. Τι έχει απομείνει από την αξιοπρέπειά μας;». Στις 17 Φεβρουαρίου, δύο ημέρες πριν τις υπογραφές ο ποιητής είναι μάρτυρας της πρώτης απειλής εκ μέρους του Καραμανλή προς τον Μακάριο: «Αν δεν συμφωνήσουν οι Κύπριοι, τερματίζεται Κυπριακό».
Η καταγραφή των γεγονότων από τον Σεφέρη έγινε βήμα προς βήμα. Προς το τέλος των διαπραγματεύσεων και των υπογραφών ο ποιητής μετέφερε στις σελίδες του όλο το ζοφερό κλίμα που επικρατούσε.
«…Από Μακάριο κανένα νέο – Επιμένει. Τηλεφώνημα Βασιλίσσης προς Αβέρωφ. Τηλεφώνησε λέει Μακάριο και τον έκαμε έκκληση Ως προς Ιερωμένο. Αβέρωφ και Καραμανλής τάχουν χαμένα. «Τι fiasco» λέει κάθε τόσο Αβέρωφ…», περιγράφει απογοητευμένος και πικραμένος στις 18 Φεβρουαρίου.
Η μυστική συμφωνία και η κατάρρευση
Μεταξύ άλλων, υπογράφηκε εκ μέρους των δύο πρωθυπουργών Ελλάδος και Τουρκίας μία μυστική συμφωνία στη Ζυρίχη η οποία όριζε «1. Η Ελλάς και η Τουρκία θα υποστηρίξουν την είσοδον της Δημοκρατίας της Κύπρου εις το ΝΑΤΟ. Η εγκατάστασις βάσεων του ΝΑΤΟ εις την νήσον, ως και η σύνθεσις αυτών, εξαρτάται εκ της συμφωνίας των δύο κυβερνήσεων. 2. Συνεφωνήθη μεταξύ των δύο πρωθυπουργών ότι θα παρέμβουν παρά τω προέδρω και αντιπροέδρω της Δημοκρατίας της Κύπρου, αντιστοίχως, επί τω σκοπώ όπως τεθούν εκτός νόμου το Κομμουνιστικόν Κόμμα και η κομμουνιστική δράσις».
Ωστόσο, ό,τι συνέβη στο Λονδίνο, κατέρρευσε τέσσερα χρόνια μετά.
Η τροποποίηση που πρότεινε ο Πρόεδρος Μακάριος με τα «13 σημεία» και η άρνηση του Αντιπροέδρου Φαζίλ Κιουτσούκ, συνέβαλαν στο ήδη τεταμένο κλίμα, το οποίο κορυφώθηκε με τις διακοινοτικές ταραχές του ’63-’64 και τη δημιουργία της πράσινης γραμμής. Από τότε και στο εξής, η κατάσταση παρέμεινε έκρυθμη, μέχρι και την τραγωδία του 1974.
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Το αιματηρό επεισόδιο με τους δύο νεκρούς τουρκοκύπριους στην οδό Ερμού, που οδήγησε στην χάραξη της «Πράσινης Γραμμής». Η ένοπλη δράση της Τ.Μ.Τ και τα αιματηρά γεγονότα του 1963
