Ο πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος έληξε επίσημα με την συνθήκη του Λονδίνου τον Μάιο του 1913. Όμως, οι εκκρεμότητες των διαβαλκανικών σχέσεων δεν ρυθμίστηκαν οριστικά και η Βουλγαρία ξεκίνησε τον δεύτερο πόλεμο την ίδια χρονιά, κατά τη διάρκεια του οποίου Έλληνες, Σέρβοι και Ρουμάνοι συγκρούστηκαν νικηφόρα μαζί της.
Δύο μήνες αργότερα, η συνθήκη του Βουκουρεστίου καθόρισε τα σύνορα μεταξύ της Ελλάδας, της Σερβίας και της Βουλγαρίας. Η ειρήνη στην περιοχή δεν κράτησε πολύ, καθώς η δολοφονία του αυστριακού διαδόχου στο Σαράγεβο της Βοσνίας (επαρχία τότε της Αυστροουγγαρίας) στις 28 Ιουνίου 1914, από Σέρβο εθνικιστή, έγινε αιτία πολέμου ανάμεσα στην Αυστρία και τη Σερβία.
Στο πλευρό της Σερβίας μπήκαν η Ρωσία, η Γαλλία και η Αγγλία, ενώ η Γερμανία συντάχθηκε με την Αυστροουγγαρία. Έτσι ξεκίνησε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Οι Σέρβοι αντιστάθηκαν σθεναρά και η Αυστρία δεν κατόρθωσε εύκολα να τους νικήσει. Μάλιστα, ηττήθηκε στη μάχη του Τσερ και στη συνέχεια, ενισχύοντας τις δυνάμεις της, κατάφερε για οκτώ μόνο μέρες να μπει στο Βελιγράδι, καθώς απωθήθηκε από τους Σέρβους υπερασπιστές του. Την «πόρτα» στην Αυστροουγγαρία άνοιξε η Βουλγαρία.
Η μεγάλη πορεία μέσω Αλβανίας προς τον Νότο
Τον Σεπτέμβρη του 1915 ο πόλεμος πλέον ήταν σε δύο μέτωπα. Ο στρατός της Σερβίας ηττήθηκε και τον Οκτώβριο κατελήφθη το Βελιγράδι.
Οι συμμαχικές δυνάμεις από τη Θεσσαλονίκη δεν μπορούσαν να βοηθήσουν τους Σέρβους. Ο στρατός και ο άμαχος πληθυσμός άρχισαν να αποσύρονται προς τα νότια.
Στο τέλος του Νοέμβρη του 1915 ξεκίνησε για τους Σέρβους μια οδυνηρή πορεία μέσα στα αλβανικά βουνά, ένας Γολγοθάς μέσα στον βαρύ χειμώνα.
Ο ηλικιωμένος βασιλιάς Πέτρος, παρά τη θέλησή του, πάνω σ’ έναν αραμπά, η κυβέρνηση, το επιτελείο του στρατού, οι χιλιάδες φαντάροι και πολίτες, γυναικόπαιδα, καλόγεροι και ιερείς, που κουβαλούσαν μαζί τους τη λειψανοθήκη του Βασιλιά Στεφάνου του Α’ , περπατούσαν νύχτα-μέρα.
Χωρίς βαρύ οπλισμό, μόνο με τουφέκια, χωρίς τρόφιμα και νερό, πέρασαν πεζή μέσα από το αφιλόξενο αλβανικό έδαφος.
Περισσότεροι από 20 χιλιάδες βρήκαν τον θάνατο εξουθενωμένοι μέσα στα βουνά, ενώ σύμφωνα με τα σερβικά αρχεία, περίπου 250 χιλιάδες αιχμαλωτίστηκαν.
Όσοι κατάφεραν να επιζήσουν από τις κακουχίες έφτασαν στα λιμάνια της Αδριατικής, όπου τους περισυνέλεξαν τα συμμαχικά πλοία και τους μετέφεραν στην Κέρκυρα.
150 χιλιάδες Σέρβοι πρόσφυγες φτάνουν στην Κέρκυρα
Από τις 18 Ιανουαρίου του 1916 έως και τις 21 Φεβρουαρίου, 43 μεγάλα συμμαχικά μεταγωγικά πλοία μετέφεραν στην Κέρκυρα τα υπολείμματα του σερβικού στρατού και χιλιάδες πολίτες. Περίπου 150.000 Σέρβοι πρόσφυγες συγκεντρώθηκαν σε πρόχειρους καταυλισμούς, σε όλη την ανατολική πλευρά του νησιού. Αρχικά, δεν υπήρχε καμιά οργάνωση για την υποδοχή τους, με αποτέλεσμα να μείνουν στην ύπαιθρο, χωρίς τροφή και στέγη, εκτεθειμένοι στο κρύο, με αποτέλεσμα να καταγραφούν μαζικοί θάνατοι από δυσεντερία, εξανθηματικό τύφο και αναπνευστικά νοσήματα.
Υπό την απειλή ότι ο σερβικός στρατός μπορεί να αποτελέσει εστία μολύνσεων για τους κατοίκους του νησιού, οι σύμμαχοι πήραν δραστικά μέτρα και στη μικρή νησίδα Λαζαρέτο, απέναντι από το λιμάνι. Εκεί, έστησαν κέντρο διερχομένων όπου γινόταν απολύμανση σε όλους τους αφιχθέντες, ενώ έθεσαν σε λειτουργία κι ένα νοσοκομείο μολυσματικών νοσημάτων.
Η γαλλική αποστολή οργάνωσε νοσοκομεία και σε άλλες περιοχές της Κέρκυρας, ενώ τρεις μήνες αργότερα, τον Μάιο, έφτασε και ρωσική βοήθεια 500 κλινών, ενώ άρχισε και η μεταφορά των βαριά τραυματισμένων σε νοσοκομεία και σανατόρια της Τυνησίας, της Αλγερίας και της Γαλλίας.
Το «Κυανούν Κενοτάφιο», η θάλασσα γύρω από το νησάκι Βίδο, έγινε μέρος της σερβικής ιστορίας.
Κατά τις πρώτες μέρες της παραμονής του στρατού στο Βίδο, πέθαιναν περίπου 100 άνθρωποι κάθε μέρα. Αρχικά, θάβονταν στις βραχώδεις ακτές και σε αβαθείς τάφους.
Οι νεκροί πολλαπλασιάζονταν δραματικά κι έτσι, με τις βάρκες ενός γαλλικού υγειονομικού πλοίου, μεταφέρονταν και ρίχνονταν στην θάλασσα, όπου έμειναν για πάντα.
Οι νεκροί έφτασαν περίπου τους 10.000, εκ των οποίων οι πέντε χιλιάδες ήταν νεαροί στρατιώτες, ηλικίας 20 χρόνων. Στη μνήμη τους, το 1939 ανεγέρθηκε στο Βίδο το μεγαλοπρεπές Μαυσωλείο, όπου τοποθετήθηκαν τα οστά των Σέρβων.
Στην Κέρκυρα, υπήρχαν 28 νεκροταφεία δίπλα στα στρατόπεδα των σερβικών μεραρχιών, τα μεγαλύτερα στο Άγιο Ματθαίο (520 τάφοι) και στο Κατωμέρι (500), ενώ αμέτρητοι τάφοι βρίσκονται «σπαρμένοι» στο νησί.
Η εξόριστη σερβική Κυβέρνηση
Ο Φεβρουάριος του 1916 βρήκε τη Σερβία να κυριαρχείται από Αυστριακούς και Βούλγαρους. Η Κυβέρνηση Πάσιτς, μαζί με πολλούς βουλευτές και το Επιτελείο του Στρατού, πήραν την απόφαση να εγκατασταθούν στη Κέρκυρα μέχρι και τη λήξη του πολέμου, τον Ιανουάριο του 1918.
Ανεπίσημα, η Κέρκυρα για δυο χρόνια έγινε η πρωτεύουσα της Σερβίας. Το κτίριο του Δημοτικού Θεάτρου φιλοξένησε τη Βουλή, ενώ το ξενοδοχείο «Bella Venezia» την Κυβέρνηση.
Την 1η Νοεμβρίου του 1917, εμφανίστηκε στην σερβική Βουλή ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος καταχειροκροτήθηκε, ενώ δήλωσε ότι θα βοηθήσει με όλα τα μέσα που διαθέτει.
Στην Κέρκυρα γράφτηκε μια σημαντική σελίδα της πολιτικής ιστορίας της Σερβίας. Το δράμα του σερβικού λαού ευαισθητοποίησε τη Γιουγκοσλαβική Επιτροπή του Λονδίνου και ο πρόεδρος της Άντε Τρούμπιτς συναντήθηκε στο Παρίσι με τον πρίγκιπα Αλέξανδρο.
Λίγες μέρες αργότερα, στις 20 Ιουλίου του 1917, η εξόριστη Κυβέρνηση της Σερβίας και η Γιουγκοσλαβική Επιτροπή συνυπογράφουν και δημοσιεύουν τη «Διακήρυξη της Κέρκυρας», σύμφωνα με την οποία Σέρβοι, Σλοβένοι και Κροάτες εκφράζουν τη θέληση να ενωθούν σ’ ένα ενιαίο εθνικό Κράτος. Πέραν των τακτικών συνεδριάσεων της Βουλής, μέλημα της Σερβικής Κυβέρνησης ήταν και η ίδρυση του εθνικού κρατικού τυπογραφείου στο λιμάνι της Κέρκυρας.
Με τη βοήθεια ενός Κερκυραίου τυπογράφου στήθηκε ο απαιτούμενος εξοπλισμός κι αμέσως εκδόθηκαν τα σερβικά χαρτονομίσματα εκείνης της εποχής. Στη συνέχεια, κυκλοφόρησε τρεις φορές την εβδομάδα, η εφημερίδα «Srpske Novine» (Σερβικά Νέα), σε 10.000 αντίτυπα. Παράλληλα, εκείνη τη σημαντική στιγμή για την ιστορία του σερβικού έθνους είδαν το φως της δημοσιότητας πολιτικές, επιστημονικές και λογοτεχνικές εκδόσεις, με στόχο την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης.
Μεγάλος αριθμός αυτών των εκδόσεων διασώζονται ακόμη στο Βελιγράδι και το Μουσείο Σερβικών Ενθυμημάτων στην Κέρκυρα.
Το Σερβικό Σπίτι Στο Μουσείο Σερβικών Ενθυμημάτων ή «Σέρβικο Σπίτι», όπως οι ίδιοι το αποκαλούν, ξεδιπλώνεται λεπτομερώς μέσα από φωτογραφίες, έγγραφα κι άλλα εκθέματα η ιστορία του σερβικού έθνους, από τον Σεπτέμβριο του 1915 έως και τη λήξη του πολέμου το 1918.
Το «Σέρβικο Σπίτι» είναι ένα τριώροφο νεοκλασικό, στην οδό Μουστοξύδη, στην «καρδιά» της παλιάς πόλης της Κέρκυρας, το οποίο πριν από 30 χρόνια παραχώρησε ο Δήμος στους Σέρβους, τιμώντας την ιστορία τους και τους ισχυρούς δεσμούς, που σφυρηλατήθηκαν στο «νησί της Σωτηρίας».
Όλες οι φωτογραφίες και η τεκμηρίωσή τους προέρχονται από τον Θεόδωρο Μεταλληνό τον οποίο ευχαριστούμε θερμά.
