Ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός παρέμεινε στην ιστορία ως ένας από τους επιφανέστερους Αρχιεπισκόπους της αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Κύπρου για τη συμμετοχή του στη Φιλική Εταιρεία, αλλά και τον μαρτυρικό του θάνατο στις 9 Ιουλίου 1821 από τους τούρκους αξιωματούχους του νησιού.
Χειροτονήθηκε Αρχιεπίσκοπος στις 30 Οκτωβρίου 1810.
Το ερώτημα της καταγωγής
Ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός γεννήθηκε το 1756 στην επαρχία Λευκωσίας. Πιστεύεται πως ο πατέρας του, Γεώργιος καταγόταν από τον Στρόβολο και η μητέρα του Μαρία ή Μαριού από τα Καμπιά.
Κάποιοι υποστηρίζουν πως ο Κυπριανός γεννήθηκε στον Στρόβολο κι ακολούθως οικογενειακώς μετακόμισαν όλοι στα Καμπιά.
Ένας από τους αδελφούς του Γεώργιου, ο Γερόγιαννος λέγεται πως είχε επιρροή στην περιοχή των Καμπιών και ήταν αυτός που φρόντισε ο ανιψιός του Κυπριανός, να εισαχθεί στο Μοναστήρι.
Έτσι, σε νεαρή ηλικία ο Κυπριανός, διατηρώντας το λαϊκό του όνομα, έμαθε τα πρώτα του γράμματα.
Σε ηλικία 15 ετών, το 1769, συνέχισε τη θητεία του στο Μετόχι του Στροβόλου. Δέκα χρόνια αργότερα χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος και στα 27 του βρέθηκε στις ερανικές αποστολές που έστειλε η Μονή Μαχαιρά στο εξωτερικό για συλλογή χρημάτων.
Στο ταξίδι του στη Μολδοβλαχία, όπου συνόδευε τον Οικονόμο της Μονής Μαχαιρά, Χαράλαμπο, γνώρισε τον Βοϊβόδα Μιχαήλ Σούτσο ο οποίος εντυπωσιασμένος από τον νεαρό Κυπριανό τον κράτησε κοντά του για σπουδές.
Το 1802 επέστρεψε στην Κύπρο και ανέλαβε καθήκοντα Οικονόμου, ενώ το 1804 σημαντική ήταν η συμβολή του στην καταστολή της εξέγερσης των αγάδων, οι οποίοι εισερχόμενοι στην Αρχιεπισκοπή κακοποίησαν τον Αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο, σκότωσαν Χριστιανούς και κατέλαβαν τη Λευκωσία.
Η εξορία του Χρυσάνθου
Ο νεαρός Κυπριανός, αποφασιστικός, δυναμικός και μορφωμένος, όχι μόνο χειρίστηκε την εκρηκτική κατάσταση του 1804, αλλά και τα όσα ακολούθησαν με οδηγίες εκ μέρους του κουρασμένου και γηραιού Χρύσανθου. Έτσι, έλαβε μέρος στις διαπραγματεύσεις για παράδοση των εξεγερθέντων και χειρίστηκε το ζήτημα των δαπανών του τουρκικού στρατεύματος το οποίο είχε σταλεί στην Κύπρο για καταστολή του κινήματος.
Στις 30 Οκτωβρίου 1810 ο Κυπριανός χειροτονήθηκε σε ηλικία 48 ετών σε Αρχιεπίσκοπο μετά την εξορία του Χρύσανθου, στην οποία λέγεται πως ήταν αναμεμειγμένος.
Όταν μετά την εξέγερση επιβλήθηκε φορολογία για την κάλυψη των εξόδων, φημολογήθηκε πως μαζεύτηκαν περισσότερα λεφτά από αυτά που απαιτούσαν οι δαπάνες και είναι άγνωστο πως τα χειρίστηκε ο Κυπριανός. Αυτό που πιθανολογείται είναι πως δόθηκε κάποιο χρηματικό ποσό στους Τούρκους για να εξαγορασθεί το διάταγμα εξορίας του αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου έτσι ώστε να μείνει κενή η αρχιεπισκοπική θέση.
Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν έχει εξακριβωθεί.
Η ημέρα του απαγχονισμού
Ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τον λαό. Το έργο του ήταν ποικιλόμορφο και πέρα των πνευματικών του καθηκόντων έδωσε ιδιαίτερη σημασία στα προβλήματα των Κυπρίων αγροτών.
Ασχολήθηκε με την Παιδεία, χρηματοδοτώντας την ίδρυση της Ελληνικής Σχολής (Παγκύπριο Γυμνάσιο) και Σχολής στη Λεμεσό. Ο ίδιος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και μύησε κι άλλους Κύπριους πρόκριτους, όμως αποφάσισε η Κύπρος να μη λάβει ενεργά μέρος στην Επανάσταση, αλλά να περιοριστεί στην υλική βοήθεια.
Αυτό δεν εμπόδισε την Πύλη να διατάξει τον απαγχονισμό των ιερωμένων του νησιού στις 9 Ιουλίου 1821.
Σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες των Καμπιωτών, τη μέρα του απαγχονισμού η μητέρα του Αρχιεπισκόπου κατέβηκε στη Λευκωσία με ένα ζώο για να ψωνίσει όταν ξαφνικά άκουσε ντελάληδες να διώχνουν τον κόσμο γιατί οι Πύλες θα έκλειναν νωρίς. Η Μαριού απόρησε και όταν έμαθε πως είχε πέσει διαταγή να σφαχτούν οι δεσποτάδες, επέστρεψε στα Καμπιά μοιρολογώντας.
Οι Καμπιώτες που βρίσκονταν στα χωράφια τους άκουσαν από μακριά το κλάμα κι έτρεξαν κοντά της, όταν αυτή τους ανακοίνωσε τα τραγικά νέα.
Το ίδιο απόγευμα ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός απαγχονίσθηκε σε μία συκαμινιά στο Σεράγιο. Ακολούθησε ο αποκεφαλισμός τριών μητροπολιτών της Πάφου Χρύσανθου, του Κιτίου Μελετίου και της Κηρυνείας (νυν Κερύνεια) Λαυρεντίου.
Η 9η Ιουλίου ήταν μία από τις πιο τραγικές ημέρες στην ιστορία της Κύπρου. Η θυσία του Αρχιεπισκόπου, ενέπνευσε τον καλλιτεχνικό κόσμο της Κύπρου, με σημαντικότερο ίσως μέχρι σήμερα έργο τη «Ρωμιοσύνη» του Βασίλη Μιχαηλίδη.
Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: 
